Month: June 2024

Prof. Emil LAFE – Botuar në Dita

Prof. Tito Jochalas është një emër i mirënjohur në studimet albanologjike. Ka kryer studimet e larta filologjike në Universitetin e Athinës (1965). Punoi në fillim si lektor i gjuhës greke në Universitetin e Palermos, ku u njoh me mjedisin arbëresh. Më 1970 kreu studimet në fushën e albanologjisë pranë prof. M. Camaj për gjuhë shqipe dhe prof. G. Stadtmüller për histori ballkanike në Universitetin e Mynihut. Më 1971 filloi punën në Akademinë e Shkencave në Athinës, ku për 35 vjet drejtoi punën për neologjizmat dhe terminologjinë e gjuhës greke. Krahas kësaj është edhe drejtor i Institutit të Studimeve të Europës Juglindore në Athinë. Në fushën e albanologjisë T. Jochalas ka botuar një varg librash dhe dhjetëra artikuj. Ai është një filolog i rysur në fushën e studimeve për Arvanitët dhe për ligjërimet e tyre.

Nga viti 2000 deri më 2006 ai kishte botuar tri monografi të vëllimshme për arvanitishten ishullore (Andros, Eubeja, Idra), nëse mund ta quajmë kështu, dhe vjet dolën dy vëllimet për arvanitishten e Moresë. Gjithsej këto zënë mbi 3 mijë faqe, veç shumë fotografive e ilustrimeve të tjera. Botimin e një monografie për Arvanitët e ishullit Andros dhe për gjuhën e tyre T. Jochalasi e kishte paralajmëruar që në vitin 1997 në librin e tij Arbanítika paramýthia kai doxasíes (Përralla dhe besime arvanite). Në këtë libër T. Jochalasi kishte premtuar se këto tekste popullore arvanite të botuara në përkthimin greqisht do t’i botonte edhe në origjinal në një seri monografish të veçanta. Në vitin 2000 u botua monografia Andros – Arvanitët dhe arvanitishtja, një studim i hapët e tërësor prej 520 faqesh dhe me 124 fotografi me ngjyra, përveç fotove të tjera bardhezi nëpër tekst. Androsi është një ishull i madh në detin Egje, në L të Atikës e në JL të Eubesë. Në pjesën veriore të tij gjenden 29 fshatra arvanite. Monografia përbëhet prej katër krerësh. Kreu I (f. 13-70) bën fjalë për historinë e këtij ngulimi arvanit dhe jetën e banorëve të tij. Në kreun II (71-128) trajtohen çështje gjuhësore (Ta glossika) si emrat e fshatrave e oikonimet e Androsit, emrat vetjakë e të familjeve; ndër këta emra një pjesë e mirë janë nga lënda e shqipes, si p.sh. Baltiza, Dardhëza, Dëllënja, Guri Gljat, Guri Math, Kronjëza, Ledhëza, Livadheza, Ljum, Katundi i Math, Shinbejtri, Shinjani etj.; me interes për etimologjinë e emrit buzmi është dhe toponimi Buzmi për një hundë mali në buzë të detit. Nga emrat e familjeve dalin të tillë si: Ballas, Daras, Gumas, Koroveshis, Reras, Ripis, Vllamis etj. Më tej trajtohet ndikimi i greqishtes mbi të folmen e Arvanitëve, por autori ka vërejtur se edhe ndonjë fjalë arvanite si brushtull, ka hyrë në greqishten e Androsit, ndërsa disa fjalë të tjera shqipe kanë hyrë nëpërmjet greqishtes letrare (p.sh. babesis “pabesi”, fara (edhe fig.), corapia. Tiparetr fonetike dhe trajtat gramatkore të asaj së folmeje janë me vlerë për dialektologjinë e shqipes dhe për të zbuluar prejardhjen e banorëve, p.sh. ngjasimi me labërishten e Vlorës (sidomos zona e Smokthinës) në zgjerimin e formave foljore të vetës së parë me rrokjen -te , p.sh.: bëjte ose bëte (f. 211), jamte i martuarë, e japte juve (f. 289 v.), do të thomte (156), do t’e marrte (f. 158). ma paret (LXI, Gjeneza, 22, 5).

Kreu III (f. 129-192) përmban 70 tekste e copa këngësh, që japin një ide pak a shumë të plotë të veçorive gjuhësore të kësaj së folmeje.

Kreu IV, që zë dhe pjesën më të madhe të librit (f. 193-487) përmban fjalorin (glossario) e së folmes. Autori nuk i ka numëruar, por mund të dalin rreth 2400 fjalë që shfaqen edhe në forma të ndryshme. Fjalori ka interes të shumëfishtë: për etimologjinë e për dialektologjinë historike, për semantikën edhe për fjalëformimin, pasi dëshmohen forma e kuptime të vjetra ose lëvizje kuptimore. Le të përmendim p.sh. fjalën dalandish-i, që ka kuptimin e greq. dixÀla (‘bigëz’, ‘sfurk me dy dhëmbë’ si vegël bujqësore), kurse emri i zogut është një huazim nga greqishtja: hjelidhon). P.sh. Bëra një dalandish ndë kalm dhe preva një lejmonë. Del pyetja: a ruan fjala arvanite një kuptim të kryehershëm që mund të motivonte emrin e zogut sipas formës së bishtit, apo kuptimi ‘bigëz’ ka dalë nga forma e bishtit të dallëndyshes? (dihet se etimologjia e kësaj fjale ende nuk mund të quhet e sqaruar). Emri shklja -u ka kuptimin “ai që nuk është arvanit, i huaji në përgjithësi” (Ai ishtë shklja, nëkë di arvanitiqetë; Të mos vinjë një shklja këtu!). Me interes janë edhe kalimet kuptimore te fjalë si dimër ‘shi-u’, p.sh.: Gjëmon shumë, do bjerë dimër (ndërsa për dimrin si stinë përdoret fjala greke hjimonë), po kështu gatem, gati, i gatë a i gaturë kanë marrë përkatësisht kuptimet ‘sëmurem, i sëmurë’; ka ndonjë formim interesant me përngjitje, një fjalë fjali, si skanjëditëz ‘pardje’; ka kuptime të veçanta të fjalëve si çoj ‘gjej’ (si në çamërishte). Për të sqaruar më mirë kuptimin e fjalës, autori ka dhënë edhe mjaft thënie e shembuj të ndryshëm përdorimi.

Pas dy vjetësh, më 2002, doli monografia tjetër e T. Jochalasit “Eubeja Arvanitishtja” me 712 faqe. Eubeja është ishulli më i madh i Greqisë pas Kretës dhe shtrihet në veri të Androsit, shumë pranë pjesës kontinentale. Ngulimet arvanite gjenden në pjesën jugore të ishullit, pra në drejtim të Androsit. Arkitektura e monografisë së Eubesë është e ngjashme me atë të Androsit. Në kreun I (f. 17-80) jepet një përshkrim i 65 fshatrave arvanite të Eubesë Jugore, toponimia dhe të dhëna historike. Në kreun II (f. 81-319) jepen shkurt disa tipare të arvanitishtes së Eubesë dhe lëndë e pasur gjuhësore (përrallëza e rrëfenja të shkurtra, përshkrime të punëve të fshatit, këngë të ndryshme). Kreu III (f. 346-689) përmban fjalorin. Libri mbyllet me një bibliografi të pasur dhe me 47 faqe me fotografi me ngjyra. Ka dhe një CD me këngë e tekste. Ashtu si dhe në monografinë për Androsin gjithë lënda gjuhësore arvanite është shkruar me alfabetin e sotëm të shqipes.

Tiparet fonetike e morfologjike të arvanitishtes së Eubesë janë të ngjashme me ato të Androsit, por arvanitishtja e Eubesë nuk paraqitet unike. si ngas ana fonetike, ashtu edhe nga ana gramatikore. Kreu i fjalorit është shumë i pasur, përmban mbi 2000 fjalë, ku renditen edhe emrat e përveçëm (ashtu si dhe te monografia për Androsin), të pajisura me shumë shembuj përdorimi. Tërheq vëmendjen në të dy këta ishuj qenia e fjalës katund (në Eube edhe katundës) dhe mungesa e fjalës fshat, ashtu si në ngulimet arbëreshe të Kalabrisë. Në Eube përdoret folja sëmurem dhe mbiemri i sëmurë, kurse në Andros thuhet gatem, p.sh. ndë hjimonë gatem di-tri herë (në dimër sëmurem dy-tri herë); në Andros përdoret mbiemri i gëzuarë, p.sh. zoi të gëzuarë “jetë të gëzuar”, kurse në Eube kjo fjalë ka humbur, por në More përdoret (Të rronjënë t’e gëzonjënë!). Fjalori i monografisë së Eubesë ka vlera në shumë drejtime studimesh. Mund të thuhet se është pjesa më e rëndësishme e kësaj monografie.

Në vitin 2006 T. Jochalas botoi një monografi tjetër në dy vëllime Hidra Gjuha e harruar. Hidra është gjithashtu një ishull, por i vogël në krahasim me Eubenë dhe Androsin. Shtrihet përballë gadishullit të Argolidës në pjesën verilindore të Peloponezit. Në juglindje ka ishullin Specia e në veri ishullin Poros. Siç dihet në të tre këta ishuj mblodhi lëndë gjuhësore K. Reinholdi në vitet 1850–1860. Tashmë kjo lëndë është e botuar. Në të tre këta ishuj, Arvanitët ishin popullsia e vetme, prandaj dhe e kishin ruajtur mirë gjuhën. Vëllimi i parë i monografisë (416 f.) përmban të dhëna të shumta burimore për historinë e ishullit, që Arvanitët e quajnë edhe Nidhra, Nidhriza (me përngjitjen e parafjalës në). Në vijim jepet toponimia e ishullit, ku natyrisht dalin shumë fjalë shqipe, ashtu si në Andros e në Eube, p.sh.: Brinja, Çepi, Guri Madh, Guri Leka, Klisha Brinja, Kriemadhi, Qafa, Rrarishta, Lumi i Thevë (i Thellë), Malies, Pevgje (Pellgje), Shpeva (Shpella) etj. Në vijim jepen materialet e botuara nga Gustav Majeri në Albanesische Studien V. Pjesa më e madhe e tyre janë nxjerrë nga dorëshkrimet e Reinholdit. Në pjesën më të madhe ato janë ribotuar te vëll. I i serisë “Mbledhës të hershëm të folklorit shqiptar”. Më tej jepen materiale të tjera folklorike nga Hidra, një pjesë e veçantë titullohet “Fjalë dhe fraza nga arvanitishtja e Hidrës” (f. 317-350) të nxjerra nga burime të ndryshme. Me interes të veçantë është “Fjalori i arvanitishtes së Hidrës” me fjalë të mbledhura nga T. Jochalasi në vitet 1987 dhe 2002-2004 (f. 360-396). Këtu gjejmë ndër të tjera dhe fjalën arbërisht (Di arbërisht? – e pyetën më 1987) dhe arbëror (Aj nëk ishtë arbëror).

Vëllimi II, që vijon nga f. 417-854, përmban fjalorin greqisht-arvanitisht të Panajot Kupitorit (1821-1881), një veprimtar shumë energjik për gjallërimin e kulturës e të gjuhës shqipe ndër Arvanitët, mbledhës materialesh gjuhësore dhe studiues i së folmes së Hidrës, prej nga ishte dhe vetë. Fjalori, i ruajtur si dorëshkrim në Bibliotekën Kombëtare në Athinë, zë 364 faqe (nga f. 455 deri në f. 819) dhe dëshmon për punën e madhe e të kujdesshme që ka bërë Kupitori.

Më 2011 doli nga shtypi monografia e katërt e prof. T. Jochalas Arvanitishtja e Moresë (Ē arbanitiá sto Moriá. Chronika poreías) në dy vëllime me 950 faqe. Vëllimi i parë përmban një përshkrim të përgjithshëm të fshatrave arvanite të Moresë sipas krahinave: Zaraka e Lakonisë (pjesa juglindore e Moresë), Mesinía, (pjesa jugperëndimore), Argolida (pjesa qendrore-lindore), Korinti (pjesa verilindore). Pjesën më të madhe të vëllimit e zënë tekstet folklorike, këngë e rrëfenjëza, si dhe dialogë e biseda të thjeshta, të cilat dëshmojnë edhe sa e fortë ka qëndruar, po edhe sa shumë është gërryer arvanitishtja pas kaq shekujsh. Megjithatë ka dhe krijime befasuese me përjetime të forta e me një shprehje ku nuk ndihen fort shekujt e ndarjes nga gjuha e vatrës së përbashkët, siç është kënga e një të mërguari në dhe të huaj, në kseniti: Në kseniti çë jam,/ i ndari,/ vetëmë jam, /e s’kam donjë njeri,/ donjë parighori (“ngushëllim”),/ E bje të fljë,/ ma s’munt të fljë, i ndari,/ më ha një idhé,/ pse do më vësh ndë dhe./ Ngrihem menatë/ e jam safi i vrarë;/ kurmin e kam/ e mendin ma ke marrë ti// Të fleturonj, të vinjë të të çonjë/ e të të them/ atë çë kam ndër ment. (f. 60).

Vëllimi i dytë prej 400 faqesh përmban fjalorin e të folmeve të krahinave të mësipërme. Ky fjalor bashkë me toponimet, që janë dhënë te vëllimi i parë, është një thesar i vërtetë për studime në leksikologjinë dhe semantikën historike, në gjeografinë e fjalëve, po ashtu në fjalëformimin e në zhvillimin e leksikut të shqipes mesjetare, duke hamendësuar gjithnjë se kemi të bëjmë më fort me fjalë të sjella nga Shqipëria, sesa të formuara në atdheun e ri. Të katra këto monografi, tri për arbërishten ishullore (Andros, Eubeja, Hidra) dhe e katërta për Morenë, me mbi 3000 faqe të formatit të madh mund të quhen visare të shpëtuara të gjuhës, të etnokulturës dhe të historisë së Arbërorëve. Ato janë kurorëzim i kërkimeve të vijueshme, këmbëngulëse e sistematike të autorit. Vepra e tij ka vlerë të madhe jo vetëm në vetvete, si vepër shkencore dhe dokumentare. Ajo jep një lëndë të pasur për studime të mëtejshme gjuhësore, për përshkrimin më të plotë të veçorive fonetike e morfologjike të arbërishtes së Greqisë dhe të fjalorit të saj. Më 2019 prof. T. Jochalas boton një libër të ri: “Fshatrat shqipfolese te Thrakës. Histori dhe Gjuhë” (534 fq. me dokumentime e ilustrime të shumta). Është një përshkrimi hollësishëm dhe i dokumentuar i ngulimeve shqiptare të asaj ane, prej nga ka dalë edhe Fan S. Noli. Libri përmban shumë tekste dhe vjersha popullore dhe një fjalor mjaft të pasur (140 fq.).

Vepra albanologjike e T. Jochalasit si nga shtrirja në kohë, ashtu edhe nga përmasat, nga problematika që përfshin, nga metoda shkencore e trajtimit dhe nga pasuria mahnitëse e materialeve që ka sjellë, i jep autorit një vend nderi në albanologjinë e sotme. Gjashtë vëllimet e mrekullueshme dhe studime të tjera që ka shkruar prof. T. Jochalasi për Arvanitët dhe për ligjërimin e tyre janë “Bashka e Artë” (Chrysómallon Déras) që na ka sjellë ai në bibliotekën e studimeve për gjuhën shqipe të diasporës. Por ndryshe nga Jasoni i lashtësisë, që e gjeti “Bashkën e Artë” si një të tërë – vërtet përmes shumë rreziqesh – prof. T. Jochalasi e mblodhi atë pjesë-pjesë, vite me radhë, fshat më fshat e shtëpi më shtëpi, me shumë durim dhe me një ngazëllim të brendshëm, se kështu po shpëtonte, jo vetëm një ligjërim, ndoshta në fazën e fundit të jetës, po edhe një botë tërheqëse, një kulturë, një traditë, tek e cila shkenca e të dy vendeve duhet të kthehet herë pas here si te një burim që do të freskojë e do të begatojë edhe më tej studimet shqiptaro-greke e greko-shqiptare. I jemi mirënjohës me gjithë zemër prof. Tito Jochalas për veprën e tij albanologjike dhe në vitin e 80-vjetorit të tij i urojmë nga zemra shëndet e jetë të gjatë, që të hedhë në letër gjithë ato dije e njohuri për Botën Arvanite, që ka grumbulluar me pasion e dashuri vite e vite me radhë!

Në më shumë se dhjetë shekuj arkeologji, faktet e ekzistencës së një alfabeti shqip mungojnë. Mbishkrimet e zbuluara më së shumti janë ose në alfabetin latin, ose grek, dhe ka vetëm ndonjë gjurmë të pastudiuar ende të alfabeteve të vdekura të shqipes.

Në vitin 2015, arkeologu rus Dmitry Zenyuk  ka zbuluar në fshatin Margaritovo në zonën e Uzovit, Rusi, mbishkrime në gjuhën shqipe të shkruara në tulla.

Një alfabet që shqiptarët e migruar në atë zonë e kishin marrë me vete?

Për fat të keq, historia e vajtjes së një numri të madh shqiptarësh në territorin e Perandorisë Ruse, për studiuesit shqiptarë është pothuajse e panjohur.

Studiuesi bjellorus Aleksandër Novik, i cili flet shqip në mënyrë të përkryer, është njohësi më i mirë i detajeve të zbulimit të këtyre tullave ku janë ruajtur shkronja e fjalë shqipe.

Ai e ka mësuar shqipen nga dy pedagoget e tij ruse që kanë jetuar në Shqipëri në vitet ’50, Gertruda Intrei dhe Irina Horonina,

Aleksandër Novik është nderuar në Tiranë me Çmimin Kombëtar të Akademisë së Shkencave për vitin 2017, për studimet e tij për shqiptarët e Ukrainës.

Në intervistën e mëposhtme  Novik flet mbi këtë zbulim që ruhet larg syrit të studiuesve shqiptarë apo vëmendjes së Akademisë së Shkencave të Shqipërisë.

Novik thotë se gjatë shekullit të 20-të në Rusi janë bërë zbulime dhe analiza shkencore me nivel të lartë për të folurën shqipe në  vendbanimet e jugut të Ukrainës, në rajonet e Odesas she Zaporozhies, ku nisi edhe periudha e themelimit të kolonisë së parë shqiptare që i takon fillimit të shekullit të 19-të, më saktë vitit 1811.

Zoti Novik, çfarë ju ka nxitur ju për të pasur një kontakt me shqiptarët e Ukrainës dhe të nisnit studimet për këtë minoritet etnik?

Në jug të Ukrainës ka katër fshatra shqiptarë. Paraardhësit e shqiptarëve të sotëm të Ukrainës kanë ikur nga krahina e Korçës dhe zonat rreth saj afërsisht. Ne supozojmë se kanë ikur pesë shekuj më përpara. Ata kanë ikur në lindje të Bullgarisë. Në rajonin e Varnës në Bullgari shqiptarët kanë jetuar afërsisht tre shekuj, edhe në fillim të shekullit të 19-të ata kanë ikur në territoret e perandorisë ruse për shkak të luftrave ruso-turke.

Deri tani ata kanë ruajtur gjuhën e tyre amtare. Kuptohet që shqiptarët që janë atje flasin shqip, kuptohet në gjuhën arkaike. Ata flasin “klisha” dhe jo “kisha”, ata flasin “gluha” e jo “gjuha”, ashtu siç flasin edhe arbëreshët e Italisë.

Ju vetë jeni ukrainas, shqiptaro-ukrainas apo rus?

-Jo nuk jam shqiptar, nuk jam ukrainas, nuk jam rus. Në fakt kam prejardhje bjelloruse, jam bjellorus, por kam lindur në  Rusi, në Magadan, në verilindje të Rusisë shumë afër nga Alaska nga Amerika e Japonia, por shkollën e mesme e kam mbaruar në Bjellorusi dhe pastaj kam vazhduar studimet e mia në Petërburg, në Universitetin shtetëror të San Peterburg dhe pas mbarimit të Universitetit kam mbaruar studimet pasunivesitare në muzeun Punskamera dhe punoj në këtë muze tani. Jam drejtor i Departamemetit të Studimeve Europiane, dhe vazhdoj të jap ligjërata në Universitetin e Shën Petërburgut.

Cili ka qenë shkaku që ju frymëzoheni nga tradita të harruara të popujve ose të vetë popujve të harruar?

-Është profesioni im. Kam mbaruar studimet pasunivesitare dhe për mua është interesanate dhe e rëndësishme që të zbulojë të studiojë ruajtjen dhe traditën e popujve ballkanikë.

Kur keni ardhur për herë të parë në Shqipëri?

-Në Shqipëri? Shumë interesante kjo. Për herë të parë unë  isha në trojet shqiptare në Kosovë në vitin 1990, dhe pastaj pas dy vjetësh në vitin 1992 kam ardhur për herë të parë në Shqipëri.

E dinit mirë shqipen që në atë kohë?

-Normale, natyrisht që e dija sepse shqipen unë e kam studiuar në Universitetin e Shën Petërburgut.

Kur ratë në kontakt me gjuhën shqipe të folur, vutë re ndonjë diferencë me atë që kishit mësuar?

-Jo. Unë e kam mësuar gjuhën shqipe me pedagogë shumë të mirë në Universitetin e Petërburgut. Për shembull Gertruda Intrei ka jetuar  këtu në Shqipëri në vitet ‘50 dhe pastaj vazhdonte të punonte në Universitetin e Petërburgut. Unë isha student i saj. Këtu në Shqipëri ka filluar studimet në fund të viteve ‘50 edhe Irina Horonina. Kur isha për herë të parë, jo vetëm në Shqipëri, por edhe në Kosovë unë kam komunikuar pa problem.

Shqipëria ka jetuar në diktaturë dhe e izoluar, ju si albanolog a lejoheshit vinit në vendin tonë?

-Jo vendet tona ishin ndarë për shkak të politikës dhe para viteve ‘90 nuk mund të vija. Nuk eksistonin marrëdhëniet diplomatike, politike, tregtare e kulturore

Kur i takoni shqiptarët e Ukrainës, çfarë gjërash të veçanta keni zbuluar në karakterin e tyre dhe që u bënë përshtypje më shumë?

-Për mua është çudi që së pari shqiptarët e Ukrainës kanë ruajtur gjuhën e tyre amtare dhe vetëdijen pothuajse për pesë shekkuj, në një kohë që nuk kishin raporte me Gadishullin e Ballkanit për dy shekuj, kur u zhvendosën në Rusi dhe për mua kjo përbën një rast të veçantë dhe me shumë interes në shkencat që unë studioj. Ata kanë ruajtur gjuhën amtare dhe vetëdijen etnike.

Para tre vjetësh në një seminar të Kosovës ju shpallët se kishit zbuluar mbishkrime në një alfabet të veçantë të shqipes rreth 500-vjeçare. Ku bazohet ky studim juaji. Si zbuluan këto dokumente?

-Këto dokumente nuk u zbuluan në territorin e Ukrainës, por në territorin e Rusisë së sotme në brigjet e detit Azov në fshatin  Margaritovo. Tre vitet e fundit unë shkova bashkë me studentët e kolegët e mi në jug të Rusisë, në brigjet e detit Azov, në rajonin e Ostovit. Në fund të sheklullit të 18-të në këtë vend ishin  në themeluar disa fshatra, domethënë Margaritovo, Epirski, Albanski, domethënë fshati i Albanëve, i shqiptarëve. Para 20 vjetësh arkeologu rus Midriz Injuk ka zbuluar disa tulla me mbishkrime të sistemit të vjetër të shqipes.

I keni ju fotografitë me këto tulla?

-Po po  i kemi, dhe janë zbuluar rreth 200 tulla ku janë ruajtuar shenjat e sistemit të shkrimit të vjetër të shqiptarëve, ndërsa  duke i mbledhur të gjitha zbulimet janë rreth 300 kopje të tilla. Themeluesi i fshatit Margaritovo është Margaret Bllazon, dhe për të ka pasur diskutime se është edhe me origjinë greke, por kjo ngatërrohet, sepse kanë ardhur në Rusi shqiptarë nga Shqipëria dhe shqiptarë të Greqisë, që i quanin “Arvanutë të Greqisë” dhe “Arvanutë”. Ky problem ende diskutohet. Margariti ishte njeri pasur dhe unë mendoj se ai do të bënte fare mirë ndërtime me tulla me shenja të shkronjave greke, po të ishte grek, dhe s’kishte arsye t’i bënte në një gjuhë që s’ishte e askujt aty në Rusi. Aty para disa vjetësh arkeologu rus, Dmitry Zenyuk, ka zbuluar një sistem të shkrimit shqiptar. Themeluesi i fshatit Margariti mendohet se ishte shqiptar nga Kreta dhe ai ka marrë shumë tokë nga qeveria ruse për shërbimin e tij në ushtri dhe kishte afërsht 200 kilometra tokë. Kështu ai ka organizuar një ndërmarrje të tillë që ta rrethonte një pjesë të madhe me tulla dhe në çdo tullë të kishte një shenjë, shkronjë shqipe. Në korrik do shkojmë përsëri në atë zonë dhe ndoshta do të zbulojmë artefakte të reja. Në zonën e Detit Azov nuk flitet më në gjuhën shqipe, por popullata ka mbajtur kujtime për arnautët të cilët janë themeluesit e këtij fshati dhe vendbanimet përreth.

Kur u bë lajmi për alfabetin e rrallë të zbuluar në letër, kureshtje të madhe pati edhe i ndjeri Robert Elsie, që më pyeti për burimin e lajmit, pasi ju supozonit se mund të bëhej fjalë për Alfabetin 400-vjeccar të Elbasanit. Keni biseduar për këtë ju me Elsie?

-Këto mbishkrime që janë ruajtur në këto tulla, unë mendoj se janë pjesë e sistemit të vjetër të shkrimit të shqipes. Në fakt nuk është Alafabeti i Elbasanit, sicc u mendua në fillim,  por është një alfabet tjetër. Jemi duke vijuar studimet dhe në korrik ne do të shkojmë sërish në Margaritovo për ekspeditë me kolegët. Kemi biseduar edhe me Elsie. Ne mendojmë se është një alfabet tjetër edhe më i hershëm, me më shumë shkronja. Ideja për një alfabet më të hershëm ishte e Elsie. Kështu që do të vijojmë zbulimet tona.

Në këtë territor, ekspedita jonë e organizuar nga Universiteti Shtetëror i Shën Petersburg në vitin 2015 ka grumbulluar shumë materiale, tregime, etj. Në lidhje me praninë e shqiptarëve në shekujt e 18-të dhe 19-të. Kështu në fund të shekullit të 18-të, në rajonin e Azovit u themelua fshati Margaritovo, emri i të cilit është i lidhur ngushtë me Margaret Bllazon, zyrtar i lartë, me origjinë nga shqiptarët e mërguar aty.

Nga Afrim Imaj

Skëder Xhafa, njëri nga inxhinierët më të njohur të industrisë ushtarake, ka qënë ndër pro tagonistët e projekteve për prodhimin e armëve të Perëndimit në kohën e regjimit komunist.

I porsakthyer nga Italia ku shkon shpesh për të vizituar djalin që jeton aty, në përgjigje të interesimit tonë për të hedhur dritë mbi këto proçese të panjohura e të mbajtura secret në atë kohë, preferon të fokusohet kryesisht te projekti për prodhimin e automatikut të Xhevdet Musafës, kreut të bandës që zbarkoi në vjeshtën e vitin ’82, që ka qënë dhe një nga projektet më të vështira.

Arma e prodhimit amerikan e “faluar” nga banda terroristet, vlerësohej nga autoritetet e kohës një rast i mirë e mundësi reale për të nisur nga prodhimi i armëve perëndimore. Më shumë se novacion i rastit, futja në linjën “Made in Albania” e prodhimit të armëve të mbërritura nga matanë Atlantikut, shfaqej si një sfidë e rëndësishme politike.

Si e tillë vlerësohej mbi të gjitha nga krerët e kupolës së shtetit, të cilët prej kësaj mendonin për t’i hedhur në eksport këto prodhime. Pak a shumë ky ishte sfondi në të cilin nisi nga puna projekti për prodhimin e automatikut të kapobandës Xhevdet Mustafa, i cili vlerësohej nga specialistët e kohës si armë shumë e sofistikuar. Në përmbushjen e këtij projekti, njëherazi me angazhimin e uzinave dhe kombinateve ushtarake, morën pjesë rreth 1000 inxhinierë e specialistë nga më të mirët e sistemit të industrisë mekanike të vendit. U deshën dy vjet punë e përpjekje që arsenali shqiptar i armatimeve të koleksiononte të parin automatik perëndimor, kampionin e të cilit e solli një shqiptar, por jo me këtë destinacion. Në rrëfimin për gazetën “Panorama”, Skënder Xhafa sjellë një retrospektivë të plotë të përpjekjeve intensive për prodhimin e automatikut

“P-84”, i njohur si “kallashi i Xhevdet Mustafës”. Ish-drejtori i Uzinës së Artilerisë dhe një nga konstruktorëte automatikut model “Mustafa”, zbulon disa nga enigmat e kësaj historie dhe shfaq rezervat e tij për mënyrën e trafikut që nisi të bëhej në atë kohë, por edhe më vonë me armët e prodhuara në vend. Në tërë rrëfimin inxhinieri Xhafa nuk e fsheh krenarinë për mjeshtërinë e lartë të kolegëve, të cilët në kushte teje të vështira kanë mundur të realizojnë produkte të rralla, me të cilat në të tjera vende do të ishin laureuar disa herë e do të siguronin një të ardhme të mrekullueshme për jetën e tyre…

Zoti Skënder, njiheni si inxhinier në sistemin e industrisë ushtarake dhe kryesisht asaj të prodhimit tëarmëve. Në vitet e fundit të regjimit komunist, kjo industri ka implementuar në kushte të fshehta “Projekti 84” që përflitej se destinohej për prodhimin e armëve të markave Perëndimore. Çfarë mund të tregoni pas kaq vitesh për këtë histori misterioze?

Një histori e vjetër, e harruar tashmë kur jetojmë në kushte të tjera. “Projekt 84” ishte një nga nismat e rëndësishme që inicioi udhëheqja e lartë për t’u zbatuar në sistemin  industrisë ushtarake diku në mesin e viteve ’80. Nëpërmjet tij synohej prodhimi i një automatiku të ri të tipit perëndimor. Deri atëherë uzinat e kombinatet tona kishin prodhuar vetëm armë të tipave lindorë.

Sfida këtë radhë kishte të bënte me prodhimin e një arme tjetër. Ishte periudha kur krerët politikë promovonin moton “Shqipëria, as Lindje dhe as Perëndim”. Asaj do t’i përgjigjej edhe strategjia e industrisë ushtarake. “Projekt 84” ishte një nga sfidat e saj. Ishte koha kur kishim kopjuar gati tërë arsenalin e armëve të vendeve të Traktatit të Varshavës dhe synonim të provonim produktet e vendeve të NATO-s. Dhe diçka bëmë…

Çfarë kishte për objektiv “Projekt 84”?

Objektivi i tij ishte prodhimi i automatiku P-84. Një armë perëndimore me precizon të lartë dhe e manovrueshme për luftime të afërta. Për të mbërritur deri te ky produkt, u deshën gati dy vjet punë. Ishin me qindra inxhinierë, specialistë, konstruktorë e mjeshtër prodhimi, që vunë emrin e tyre në patentën e këtij produkti. Madje, jo vetëm nga sistemi i industrisë ushtarake, por nga tërë korpusi i ekspertëve të industrisë mekanike…

Si u realizua në atë kohë ky produkt nga konstruktorët e mjeshtrit e sistemit të uzinave ushtarake?

Besoj se është pa interes procedura teknike që u ndoq deri te realizimi i automatikut “P 84”. Procesi teknologjik ishte shumë kompleks dhe u materializua në dhjetëra ndërmarrje. Vetëm numri i inxhinierëve që u morën me konstruktimin e armës dhe linjave të prodhimit të sa arrinte aty te 250 vetë. Shumë të tjerë, mjeshtër prodhimi e konstruktorë, punuan për muaj me radhë për të mbërritur deri te produkti që i kishim premtuar partisë dhe udhëheqjes politike.

Në atë kohë, nga njerëz afër uzinave ushtarake qarkullonin zëra se automatiku “P-84” ishte një kopjim i armës së Xhevdet Mustafës?

Duhet theksuar se asokohe çdo gjë bëhej në kushtet e një sekreti të jashtëzakonshëm. Gjithsesi, nga gjithë ajo mori njerëzish e specialistësh që punuan për muaj me radhë, dikush e nxori sekretin. E vërteta është se “P-84” është një riprodhim i automatikut që iu kap Xhevdet Mustafës gjatë asgjësimit të bandës në vjeshtën e ’82 Udhëheqja e lartë e vlerësoi këtë një rast të mirë për t’i shtuar koleksionit të armëve “Made in Albania” edhe këtë armë të prodhimit perëndimor. Pikërisht këtu nisi edhe zanafilla e “Projektit 84”. Sfida u shfaq e vështirë qysh në fillim…

Diçka më konkrete për procesin e modifikimit të automatikut të Xhevdet Mustafës…

Duhet sqaruar se nuk bëhej fjalë për modifikim por për prodhim. Ishte një urdhër politik mbi bazën e të cilit u ndërtua tërë projekti. Pas asgjësimit të bandës së Xhevdet Mustafës në fillimin e viteve ’80, vetë kreu i shtetit rekomandoi prodhimin e armës së tij. Mjaftoi kaq për t’u ndezur tërë motorët e sistemit të industrisë ush- tarake. Specialistët më të mirë të saj, fillimisht morën kopjen që ishte në muzeun e Ministrisë së Brendshme. Prej aty filluan grupet e punës. Gjithçka drejtohej nga Instituti nr. 6, i destinuar për teknologjinë ushtarake. Mandej modeli u përthye në dhjetëra projekte…

Nga projektet te puna për prodhimin e automatikut “P-84″…

Automatiku i Xhevdet Mustafës ishte një prodhim artizanal. Ky ishte konkluzioni i parë që bënë special istët pas analizave shkencore të modelit. Prodhimi në linjë teknologjike, në këtë rast, bëhej shumë i vështirë, madje duhet thënë gati i pamundur. Të paktën për kapacitetet që ne posedonim në atë kohë. Debatet e mëtejshme na çuan në nevojën e thirrjes së specialistëve të huaj. Prania e tyre ishte e domosdoshme. Me informacionet që kishim përzgjodhëm tre specialistë italianë, nga më të mirët e fushës së prodhimit të armëve në rrugë artizanale. Dhe nuk u zhgënjyem…

Ju po thoni se kopjen e parë të automatikut “P-84” e bënë specialistët italianë, po mjeshtrit shqiptarë çfarë procesi realizuan në këtë projekt?

Demostrimi i “Kallashit të Xhevdet Mustahës” në paradën e vitit ’94 “Zhulali ua prezantoi për herë të parë amerikanëve”. Specialistët italianë u thirrën në ndihmë. Për ta u krijua një repart special në zonën e Bradasheshit. Ishte kjo një strukturë sekrete e uzinës së Çekinit në rrethin e Gramshit. Ata për muaj me radhë bënë me dhjetëra eksperimentime, të gjitha në rrugë artizanale për të prodhuar pjesët e këtij lloj automatiku. Çfarë u kërkua prej tyre, më në fund u realizua.

Madje nuk u prodhua një, por pesë automatikë tip P-84. Gjithsesi, kjo ishte vetëm një pjesë e punës. E para, se automatiku që mundën të riprodhojnë ata, kishte jo pak defekte e pasaktësi. Tjera kishte të bënte me faktin se nuk kërkohej të prodhonim thjesht një automatik që të ngjasojë me atë të Xhevdet Mustafës, por synonim krijimin e teknologjisë për ta prodhuar në seri “P-84”. Në fund të fundit, ky ishte edhe objektivi i “Projektit 84″…

Çfarë treguan eksperimetimet e para?

Në qoftë se në Bradashesh u bë eksperimentimi me pesë automatikët e parë, implementimi i linjës teknologjike u shtri në dhjetëra ndërmarrje të ushtrisë dhe të tjera të sistemit të industrisë mekanike të ekono misë. Gjithçka në këtë sipërmarrje drejtohej nga grupi i inxhinierëve të caktuar për këtë projekt në instituti numër 6, që kryesohej nga inxhinieri i talentuar Ilir Andoni.

Grupet që operonin në ndërmarrjet e ndryshme, kishin detyrime specifike. Çdonjëra prej tyre kishte për detyrë prodhimin e pjesëve të veçanta të kësaj arme. Finalen e këtij projekti duhej ta përmbyllte Uzina e Artilerisë, e cila kishte për detyrim të bënte montimin dhe kolaudimin e armës. Ju thoni se për prodhimin e automatikut të Xhevdet Mustafës kanë punuar dhjetëra ndërmarrje në të njëjtën kohë…

E vërteta është se ka qenë një sipërmarrje e jashtëzakonshme, në të cilën janë angazhuar shumë nga kombinatet dhe uzinat mekanike të vendit, sipas profilit dhe kushteve teknologjike që ofronin. Ndërkaq, ndërmarrjet e sistemit të industrisë ushtarake ishin të gjitha të integruara në këtë projekt të rëndësishëm…

A u kujtohen proceset që kryen ndërmarrjet në zbatim të këtij projekti?

Patjetër që më kujtohen, madje mbaj mend me hollësi të gjitha operacionet, të cilat prodhuan detalet e kësaj arme. Mjafton të kem përpara një automatik “P-84”, për të përshkruar prodhuesin e elementëve përbërës të tij. Të vijmë te konkretja. Trupi i “P-84” u prodhua në uzinën e autotraktorëve në Tiranë dhe në Kombinatin e Poliçanit. Shuli u realizua në uzinën e Çekinit në Gramsh dhe në atë të instrumenteve “Petro Papi” në Korçë. Karikatori në Uzinën e Artilerisë.

Fisheku 9 m/m në kombinatin e Poliçanit. Baruti në uzinën e Mjekësit. Ndërkaq, ndërmarrje të tjera të sistemit të industrisë mekanike, prodhuan detajet e tjera të konstruksionit të armës së Xhevdetit. Në këtë sipërmarrje u angazhua uzina “Partizani” e Tiranës, UEM-i i Durrësit, UMB e Korçës, Uzina Mekanike e Beratit, ajo e Patosit, uzina “Tirana” etj. Shkurt, një korpus i tërë njerëzish e ndër marrjesh prodhuese. Dhe jo në pak ditë, por për dy vjet me radhë deri sa nisi prodhimi në seri…

Cilat ishin vështirësitë më të mëdha që u përballuan gjatë këtij projekti?

I tërë procesi për prodhimin e automatikut P-84 ishte një sfidë e vështirë. Të riprodhoje në linjë teknologjike një armë të realizuar në rrugë artizanale, duhej kapërcyer një barrierë e jashtëzakonshme. Prandaj u desh kohë për të mbërritur pas shumë peripecive te produkti i parë. Në ecurinë e projektit hera-herës dilnin defekte të papritura. Një herë dilte me defekt karikatori, herën tjetër fisheku. Dorë pas dore u zgjidhën defektet që shfaqeshin në konstruktin e shulit, në atë të tytës, te kapsolla etj. Mbaj mend p.sh., problemet me fishekun.

Ndërkohë që kishim zgjidhur gati përfundimisht çështjen e konstruktit të automatikut, ishim duke dështuar me fishekun. Fillimisht operuam me fishekë austriakë. Me ta arma nuk paraqiste asnjë lloj shqetësimi. Më vonë zgjidhëm edhe prodhimin vendas të fishekut parabolë 9 mm që përdorte kjo lloj arme.

Dhe kur u zgjidh përfundimisht prodhimi i automatikut të Xhevdet Mustafës?

Aty nga fundi i vitit 1986, prodhimi u fut në linjë teknologjike. Për kohën ishte një arritje e madhe, por u kalua pa bujë. Madje, gjithçka u rezervua top sekret. Më shumë se një produkt ushtarak, automatiku “P-84” ishte menduar për t’i dhënë impakte eksportit. Qëllimi ishte për t’u futur në trafikun e fshehtë të armatimit…

A pati ndryshime automatiku “P-84” që u prodhua nga mjeshtrit shqiptarë nga ai i Xhevdet Mustafës?

Për të mbërritur deri te produkti përfundimtar, dolën mjaft skarcitete, kuptohet me një kosto goxha të lartë. Megjithatë këmbëngulja ishte e jashtëzakonshme dhe më në fund mbërritëm te suksesi, nxorëm në dritë au- tomatikun “Made in Albania”, sipas origjinalit dhe në parametrat teknikë e fizikë. Problemi i fundit ishte eliminimi i zhurmës, të cilën mundëm ta realizojmë pas disa eksperimentimeve. Filluam pastaj nga prodhimi në seri…

Sa armë të tilla u prodhuan?

Nga sa më kujtohet, deri në fundin e viteve ’80, u prodhuan rreth katër mijë automatikë “P-84”. Objektivi i qeverisë komuniste synonte të prodhoheshin mbi 2 mijë të tilla në vit. Gjithnjë me synim eksportin, i cili siç flitej nën zë në atë kohë ishte me shumë interes. Por rrethanat që erdhën e ndërprenë procesin. Unë mbaj mend që ky lloj automatiku u demostrua për herë të parë në paradën e vitit ’94. Aty, ministri i Mbrojtjes Safet Zhulali ua prezantoi dhe ushtarakëve amerikanë… (Panorama)

Nga Ilir Ikonomi

Munda të gjej faksimilen e një telegrami të rrallë të presidentit amerikan Woodrow Wilson për Shqipërinë, kur ai ishte duke u larguar nga Konferenca e Paqes e Parisit në qershor 1919.

Përmbajtja e telegramit ka qenë pak a shumë e njohur, por tani kemi një fotografi të origjinalit.

Aty thuhet:

“Desha që, përpara largimit, t’ju shpreh juve dhe kolegëve të tjerë, interesimin tim shumë të thellë për fatet e Shqipërisë. Kam frikë se mos në morinë e gjërave të tjera që mund të duken më të ngutshme dhe më të rëndësishme, nënvlerësohet vëmendja që duhet t’u kushtohet atyre të drejtave. Ju lutem të tregoheni shumë të kujdesshëm sa u përket atyre”.

Telegrami, që mban datën 30 qershor, 1919, është dërguar nga anija SS George Washington me të cilin udhëtonte presidenti.

Wilsoni qëndroi në Paris 6 muaj e gjysmë për të marrë pjesë në Konferencën e Paqes, ku mes të tjerash do të vendoseshin edhe fatet e Shqipërisë së pas luftës.

Pas diskutimeve të shumta, çështja e Shqipërisë mbeti e pazgjidhur. Diskutohej sidomos për një protektorat italian. Një pjesë e delegacionit shqiptar kërkonte që mandatin mbi Shqipërinë ta merrte Amerika. Ata ngulnin këmbë që Amerika t’i jepte Shqipërisë një trupë të vogël ushtarake për detyra policore, një guvernator civil me ekspertë të qeverisjes dhe një hua prej disa milionë dollarësh, që vendi të mund ta shlyente me naftën dhe burime të tjera.

Plani iu dorëzua Wilsonit dhe ai kërkoi mendimin e ekspertëve që kishte marrë në Paris. Ideja e një mandati amerikan doli e parealizueshme. Fitoi ideja e një protektorati italian, por skemat e fqinjëve për copëtimin e Shqipërisë e komplikuan gjendjen.

Wilsoni trembej se pas ikjes së tij nga Parisi, Shqipëria do të copëtohej. Ky është edhe kuptimi i telegramit që ai i dërgonte sekretarit të tij të shtetit, Robert Lansing.

Nga Prof. Dr. Mimoza Kore

Në shekullin e kaluar, pyetjes se cilët kanë qenë stërgjyshërit e shqiptarëve, pati studiues që iu përgjigjën me tezën e paprovuar shkencërisht, se shqiptarët ishin stërnipër të pellazgëve dhe shqipja bijë e pellazgjishtes-ilirishtes. Sot kjo tezë është zbehur, madje nuk përmendet në qarqet shkencore, por është gjallëruar midis “studiuesve patriotë”, të cilët herë e identifikojnë atë me indoeuropianishten, duke shkuar pastaj drejtpërdrejt te shqipja e herë duke u nisur nga pellazgjishtja te ilirishtja e në etapë të fundit, te shqipja.

Me emrin pellazg bota u njoh nëpërmjet grekëve. Pellazgët, në burimet greke e romake, përmenden si një shtresë etnike paragreke, por jo ekzistuese në periudhën antike. Autorë si Herodoti e Straboni flasin për ta për një kohë më të lashtë dhe i paraqesin si një popullsi barbare, d.m.th. jogreke, e me një gjuhë të ndryshme nga greqishtja. Ata i venduan në zonën e Detit Egje, kryesisht në Thesali, me përhapje më një anë nga Epiri, më anë tjetër nga Azia e Vogël në Kretë e në ishujt e tjerë të Egjeut. Në shkrimet e autorëve antikë paraqiten si popull gati në kufi të legjendës, i mbuluar me një tis mistik. Nga shtrija që paraqitëm më sipër, pellazgët dhe gjuha e tyre duhet të përbëjnë një problem për helenistikën dhe jo aq për albanologjinë.

Po, me sa duket, duke qenë se përveç greqishtes e makedonishtes (e cila më vonë u sllavizua), edhe shqipja përfaqëson të folurit e fiseve indoeuropiane të Ballkanit antik, e cila paraqitet si vijë e pandërprerë e zhvillimit të njërës nga gjuhët e lashta të familjes indoeuropiane, ajo tërhoqi vëmendjen e studiuesve. Pellazgët në Albanologji, kur ajo po shkëputej nga tezat romantike, përmenden në veprën e G.von Hahn-it (Studime shqiptare 1854). Po si e shtroi Hahni këtë çështje që mjaft ithtarë të tezës pellazgjike, në emër të mbrojtjes së lashtësisë së popullit shqiptar dhe të gjuhës shqipe e citojnë dhe e mbajnë si tezën mbështetëse më autoritare sot? Teza e G.von Hahnit konsiston në këto pika kryesore:

– Epirotët dhe Maqedonët edhe në kohën e Strabonit ishin barbarë ose jogrekë;

– Epirotët, Maqedonët dhe Ilirët janë farefis ndërmjet tyre, dmth. të afërt nga pikëpamja etnike; – Ka shumë shenja që Epirotët dhe Maqedonët përbënin thelbin e fisit tireno-pellazgjik;

– Ilirishtja (d.m.th gjuha nga e ka prejardhjen shqipja) është gjuhë pellazgjike në kuptimin më të gjerë të fjalës.

Pellazgët për Hahnin ishin një popullsi paleoballkanike (popullsi e Ballkanit të Lashtë), që qëndronte më vete, të ndryshëm nga grekët e vjetër. Me këto teza Hahn-i i sheh shqiptarët jo vetëm si pasardhës të Ilirëve, po edhe të Epirotëve e të Makedonëve dhe të gjithë këta popuj i mban si të ardhur nga Pellazgët. Sipas vlerësimit të E. Çabejt, disa nga tezat e Hahn-it (1, 2) në përgjithësi qëndrojnë dhe janë mbështetur nga dija e mëvonshme. Por teza se Epirotët dhe Maqedonët përbënin thelbin e fisit tireno-pellazgjik në një kuptim më të gjerë nuk ka gjetur mbështetje nga shkenca gjuhësore serioze.[1]

Gjuhëtari rumun I. Russu, i cili si shumë të tjerë etnogjenezën e rumunëve e sheh të lidhur me atë të shqiptarëve, është më i ashpër në kritikën ndaj Hahnit;

“…elementi më konfuz, bizar deri në absurd janë të ashtuquajturit ‘pellazgë’, me të cilët amatorë të historisë dhe të arkeologjisë, diletantë dredhanë, kanë ‘vepruar’ dhe vazhdojnë në të gjitha zonat dhe fazat e pre- dhe të protohistorisë europiane dhe mesdhetare”.[2]

Përsëri nga bota shkencore erdhi një tjetër përcaktim për shqipen. Kjo ndodhi në veprën e August Schleicher-it (1861-62) nxënësit të F. Bopp-it, i cili njihet në gjuhësi si themelues i teorisë së Drurit Gjenealogjik (Stammbaumtheorie) në të cilin autori paraqet me anë të një skeme në formë të një peme gjuhët e familjes indoeuropiane. Trungu i pemës paraqet gjuhën bazë, ndërsa degët e saj paraqesin grupet dhe gjuhët e veçanta të familjes gjuhësore indoeuropiane që janë shkëputur shkallë-shkallë nga gjuha bazë (trungu). Pa hyrë në detajet e kritikës ndaj kësaj skeme, që u mbështet në ligjet e shkencave të natyrës, autori, shqipen e kishte vendosur në të si një degë më vete midis latinishtes dhe greqishtes, midis atij që e quajti çiftit pellazgjik çka do të thoshte se në bazë të të dy gjuhëve ka një trashëgimi gjuhësore të stërlashtë. Pelasgisch për Schleicher-in do të thoshte arkaik. Është e provuar që greqishtja e latinishtja nuk kanë lidhje të afërta midis tyre e po kështu dhe shqipja me to.

Këto teori u përqafuan nga përfaqësuesit e Rilindjes sonë Kombëtare të cilët donin të rrisnin në popull ndjenjën kombëtare, krenarinë për rrënjët e hershme. Ishte koha kur në vendet ballkanike po krijoheshin shtetet që ishin rezultat i proceseve identifikuese kombëtare, i veçimit sa te ishte e mundur nga të tjerët. Ithtarë të kësaj teze u bënë veçanërisht arbëreshët, si: N. Keta, E. Mashi, Gj. Krispi, J. de Rada, V. Dorsa. E vendosur në kontekstin e asaj kohe teoria pellazgjike pati impakt pozitiv, por me përparimet shkencore shpejt u zbeh.

Shqipja me tiparet e saj dhe trashëgiminë u përcaktua si gjuhë indoeuropiane. Dy historianë, si Gustave Glotz e Robert Cohen[3] na sigurojnë në vëllimin e parë të veprës së tyre se “Pellazgët s’kanë qenë popullsi indoeuropiane”. Teoria e tyre u mbështet dhe nga të tjerë. Edhe në se ka ekzistuar, një mundësi e rrjedhjes prej saj mendohet për baskishten apo etruskishten, e cila ndryshonte shumë nga gjuhët e gadishullit Apenin (latinishtja, venetishtja e oskoumbrishtja). Shqipja jo vetëm bën pjesë në familjen indoeropiane, por duhet theksuar se ajo për shkak të tipareve në sistemin zanor, shkon me gjuhët e Veriut të kësaj familjeje, çka e shkëput një herë e mirë nga i quajturi çifti pellazgjik, në të cilin të dy gjuhët si greqishtja dhe latinishtja hyjnë në grupin e gjuhëve jugore.

Gjuhësia krahasuese me rregullat e saj fonetike ka provuar se fjalën natë shqipja e trashëgon nga PIE. Një *ŏ e shkurtër dha a në gjuhët veriore dhe u shkri me refleksin e *a të shkurtër, shembuj: PIE. * nekʷ-(t-), nokʷ-t-s natë, lat. nox, noctis, irl. vj. i-nnocht, sll. e vj. нoшть, lit. nak-tìs, gjerm. Nahts, ind. e vj. Nak. Ky reflektim gjendet edhe në disa fjalë të tjera të trashëguara. Kështu shqipja shkon me gjuhët baltosllave e gjermanike të Veriut të Europës. Ndonëse në kohë të reja janë pohuar disa lidhje të shqiptarëve me ilirët e me trakasit, duhet thënë se ai element etnik e gjuhësor që mund të quhej, me shumë rezervë, pellazg, për shumë arsye, edhe të karakterit gjeografik, nuk mjafton kurrsesi për të pohuar me një farë baze e vërtetësi shkencore një birëri pellazge të popullit shqiptar.

Në se do të na duhet të pohojmë prejardhjen e shqipes e të shqiptarëve duke bashkëlidhur me to dhe çështjen themelore, autoktoninë, do të ishte e mjaftueshme identifikimi me një nga popullsitë e Antikitetit e nuk është ndërmarrje e lehtë e as e nevojshme të shtyhemi drejt mugëtirës më të thellë që s’na ofron fakte shkencore. Historianët, arkeologët, gjuhëtarët dhe etnografët shqiptarë kanë shfuqizuar përfundimisht tezën intuitive e romantike të etnogjenezës shqiptaro-pellazge që sundonte deri në çerekun e tretë të shek. XIX dhe përforcuan pikëpamjen e gjuhëtarit të shquar Gustav Meyer, i cili pohonte që në fund të shek. XIX se gjuha shqipe ishte vazhdim i një prej dialekteve të ilirishtes së vjetër.

Kjo u bë dalëngadalë, sepse kishte zënë vend të qëndrueshëm madje shkenca historike gjuhësore iu kundërvu tezës pellazgjike, duke përballuar edhe kritika nga rrethe zyrtare të periudhës komuniste që e kishin për zemër këtë tezë.[4] Ithtarët e tezës pellazgjike, e kemi fjalën për ata të cilët pa drojë, pa mbështetje i japin flatra fantazisë së shfrenuar, duke u përpjekur me argumente qesharake të imponohen duke e vendosur shqipen në bazën e familjes së gjuhëve indoeuropiane, madje ta njëjtësojnë me gjuhën parake të kësaj familjeje, bëjnë një dëm të jashtëzakonshëm, sepse shpien ujë në teza antikombëtare.

Teza e prejardhjes pellazgjike, me të drejtë vëren S. Mansaku[5],  e lidhur me origjinën e përbashkët të shqiptarëve dhe grekëve, më shumë se kujtdo tjetër i ka shërbyer politikës asimiluese greke ndaj arvanitasve të Greqisë në radhë të parë, por edhe më gjerë. Propagandimi i idesë se shqiptarët dhe grekët kanë të njëjtën origjinë dhe të njëjtin besim ka bërë që arvanitasit të mos e ndjejnë të nevojshme të bëjnë përpjekje për të ruajtur identitetin e tyre etnik e gjuhësor.

Albanologjia ka pranuar si tezën më të mbështetur atë që gjuhësisht shqipja vjen prej ilirishtes, por në të gjendet dhe një komponente trake. Ajo është e hapur për rezultate të prurjeve të rejave shkencore në këtë drejtim, por gjithmonë larg teorive romantike e të pabazuara.

[1] Çabej, Studime gjuhësore, Prishtinë, 1976.

[2] I. Russu 1995  ”unde elementul cel mai confuz, bizar pînă la absurd sînt aşa-numiţi ‘Pelasgi’, cu care amatorii de istorie şi arheologie, diletanţi impostori au ‘operat’ şi continuă în toate zonele şi fazele pre-şi protoistoriei europene şi mediteranene” në: Obârşia tracică a românilor şi albanezilor. Clarificări comparativ-istorice şi etnologice, Vluj-Napoca, ed. Dacia, 1995:24.

[3] Gustave Glotz -Robert Cohen Des Origines Aux Guerres Mediques (Histoire Ancienne, Histoire Grecque, Tome Premier ). Published by Presses Universitaires De France,  I HGR 1948, 634 Pp., 1948

[4] S. Mansaku, ”Objektivitet shkencor dhe qëndrim kombëtar në veprën e Eqrem Çabejt” në Studime albanologjike, Universiteti i Tiranës – Fakulteti i Historisë dhe i Filologjisë, Tiranë, 2008, 30-36.

[5] S. Mansaku, po aty.

Peizazhe.com

Në vitin 1992, Farid Fata bëri betimin e Hipokratit përpara Shoqatës Mjekësore Libaneze.

Onkologu dhe hematologu u zotua të respektojnë parime të tilla si kujdesi ndaj pacientit, konfidencialiteti dhe angazhimi për të “mos bërë dëm”.

Rrugëtimi i Fata-s devijoi nga historitë e zakonshme të suksesit të mërgimtarëve libanezë që lulëzuan jashtë shtetit. Ai me të vërtetë hyri në histori, por, siç e përmblodhi prokurorja federale e Miçiganit, Barbara McQuade, ai u cilësua “mashtruesi më i madh në historinë” e Shteteve të Bashkuara.

“Në shumë mënyra, ai u konsiderua më i keq se (Bernie Madoff, financieri pas skemës “Ponzi” më të madhes në botë, i vlerësuar në 65 miliardë dollarë),” tha McQuad gjatë gjyqit të Fatas, “në faktin se ai dëmtoi jo vetëm llogaritë bankare të viktimave të tij, por edhe shëndetin e tyre”.

Si përfundoi pas hekurave dhe u dënua me burgim të përjetshëm mjeku i nderuar i Miçiganit?

Fata lindi në një familje greko-katolike në vitin 1965 në fshatin Kfarshima, rrethi Baabda.

Në vitin 1983, në mes të Luftës Civile 1975-90, ai filloi studimet e tij për mjekësi në Universitetin Saint Joseph (USJ), ku qëndroi për tre vjet përpara se të vazhdonte trajnimin e tij në Universitetin Libanez.

Pas diplomimit, Fata emigroi në SHBA për t’u specializuar në onkologji në vitin 1992.

Nga viti 1993 deri në vitin 1996, ai përfundoi specializimin në Maimonides Medical në Brooklyn. Më pas ai iu bashkua programit të specializimit hematologji-onkologji në Qendrën e njohur të Kancerit Memorial Sloan Kettering në Nju Jork, ku qëndroi deri në vitin 1999.

Në vitin 2000, Fata filloi rrugën e tij të karrierës si mjek në Qendrën Mjekësore Geisinger në Danville, Pensilvani. Ai vendosi të hapte klinikë e tij në Rochester Hills, Michigan, në 2003.

Perandoria mjekësore, fondacioni i bamirësisë

Fata nuk aspironte të bëhej thjesht një mjek si gjithë të tjerët në zemrën e Amerikës. Ai kishte ambicie të mëdha. Ai vendosi synimet e tij për t’u bërë një figurë e shquar në betejën kundër kancerit, jo vetëm në Michigan, por në mbarë vendin.

Ai krijoi shpejt një reputacion për veten e tij. Karizma dhe vetëmohimi i tij e bënë të dashur për pacientët e tij. Në harkun kohor të vetëm tetë viteve, ai themeloi me sukses shtatë klinika me emrin Onkologji Hematologjike në Michigan (MHO).

Përpjekjet e Fata-s për zgjerim ishin aq të jashtëzakonshme sa ai vazhdoi të themelonte Institutin e Rrezatimit të Miçiganit (MRI), i specializuar në radioterapi, një farmaci të brendshme të njohur si Vital Pharmacare (Vital) dhe një qendër testimi diagnostike të quajtur United Diagnostics.

Në pamje të parë, kjo qasje gjithëpërfshirëse për kujdesin ndaj pacientit mund të dukej joproblematike, por sistemi i vendosur ishte krijuar për të maksimizuar fitimet. Nëpërmjet kësaj strategjie moralisht të dyshimtë, Fata grumbulloi me shpejtësi pasuri të konsiderueshme. Së bashku me gruan e tij, Samar, dhe tre fëmijët e tyre, ai bleu një rezidencë luksoze 1.5 milionë dollarë në Oakland Township.

Ky ishte vetëm fillimi.

Në një shkëmbim email-esh me këshilltarin e tij financiar, që daton nga gushti i 2010-ës dhe i zbuluar nga hetimi i FBI-së që më vonë do të çonte në burgosjen e tij, Fata shkroi se “kishte nevojë për një nder”.

“Babai im ka një vilë shumë të mirë, të mobiluar plotësisht në Adma. “A mund ta kontaktoni atë dhe t’i hidhni një sy shtëpisë? Çmimi është 3 milionë dollarë. Më njoftoni nëse mund ta shihni shtëpinë. Cili është interesi ekonomik dhe tregu i pasurive të paluajtshme në Adma? A ka ndonjë vlerë ekonomike investimi në një shtëpi të tillë?, thuhet se ka shkruar Fata në email.

Madje, për të financuar projektin e tij të fundit, Fata u konsultua me këshilltarin e tij nëse ishte e mundur të siguronte fondet përmes fondacionit të tij, siç thuhet në dokumentet e FBI-së të cituara nga mediat amerikane. Dokumentet nuk tregojnë nëse ai e ka fituar përfundimisht këtë pronë.

Fata themeloi Fondacionin Fata në SHBA në vitin 2008, duke synuar të ofrojë donacione për entitete të veçanta bamirëse. Katër vjet më vonë, në shtator 2012, ai zgjeroi shtrirjen e fondacionit në Liban, duke krijuar zyrën e tij kryesore në Ballouneh të Kesrouanit.

Nëpërmjet petkut të mjekut, Fata arriti të ndërtonte një reputacion të fortë, të përforcuar nga puna e tij filantropike. Gjatë disa viteve, ai u përfshi vazhdimisht në listat e mjekëve më të mirë në rajon, siç njihet nga botimet lokale, duke përforcuar aftësinë e tij për të tërhequr pacientë dhe për të zgjeruar eksperiencën e trajtimit të rasteve.

Klinikat e tij ishin të mbushura vazhdimisht me pacientë. Bazuar në hetimin amerikan dhe dëshmitë e mbledhura, Fata arriti të akomodojë deri në 50 deri në 60 pacientë në ditë përmes takimeve tetë minutëshe të planifikuara me përpikëri. Disa pacientë treguan pritjet e e gjata deri në tetë orë para konsultës.

Gënjeshtër pas gënjeshtre

Suksesi i jashtëm zbuloi një të vërtetë më ogurzezë.

Gjatë gjithë gjyqit të tij, i cili filloi në vitin 2014, ai pranoi se ndoqi rrugëtimin “vetë-shkatërrues” të pushtetit dhe pasurisë, siç raportohet nga mediat amerikane.

Duke ndjekur jetesën e lartë, ai e konsideroi çdo mjet të justifikuar. Ai mashtronte pacientët, duke përshkruar kimioterapi kur ata thjesht kishin nevojë për vëzhgim. Të tjerët, ai i ndoqi me kimioterapi.

Anasjelltas, ai qëllimisht i dha pacientëve trajtime specifike që i ulnin shpenzimet e tij. Ai administroi me këmbëngulje trajtime për pacientët terminalë, pavarësisht mungesës së ndonjë përfitimi të dukshëm.

Ndërsa numri i pacientëve rritej, skema e tij lakmitare u bë gjithnjë e më e thellë.

“E dija se ishte e padobishme nga pikëpamja mjekësore,” pranoi ai gjatë seancës dëgjimore, duke shtuar se i vinte “shumë turp” për atë që kishte bërë.

Lakmia e shtyu atë të administronte më shumë se 9,000 infuzione ose injeksione të tepërta nga ana mjekësore – të gjitha potencialisht të dëmshme, madje edhe vdekjeprurëse – në jo më pak se 553 pacientë midis 2007 dhe 2013.

Raporti i hetimit zbuloi se arsyeja e vetme për këto veprime ishte pasurimi personal.

Një ekspert mjekësor i cituar në hetim deklaroi se onkologu mesatarisht bleu 1.5 milionë dollarë barna në vit. Tre mjekë të MHO-së shpenzonin 45 milionë dollarë në vit për mjekim.

Për të shmangur dyshimet, Fata mashtroi ata që e rrethonin duke pretenduar se trajtimet e tij ishin pjesë e një protokolli revolucionar “evropian” ose “francez”.

Pas arrestimit, ai shkoi aq larg sa falsifikoi një dokument mjekësor që synonte të vërtetonte efektivitetin e përdorimit jokonvencional të një prej barnave në arsenalin e tij.

Qasja përfshinte nënshtrimin e pacientëve të tij ndaj atyre që ai i quajti seancat e kimioterapisë “mirëmbajtëse” – të dizajnuara për të justifikuar administrimin e dozave shtesë të ilaçeve.

Për të parandaluar që pacientët e tij të kërkonin një mendim të dytë për diagnozat e tij, Fata ruante me kujdes të dhënat e tyre mjekësore.

“Shtëpia prej letre” u shemb

Deri në vitin 2007, mjeku “fërkoi krahët” me elitat libaneze dhe amerikane të komunitetit të tij. Ai shquhej për bujarinë e tij ndaj kishës Melkite në Warren, jo shumë larg rezidencës së tij, e cila shërbente si vend grumbullimi për bashkatdhetarët e tij. Rënia e tij ishte e pashmangshme.

Atë vit, Maggie Dorsey, e cila i ishte nënshtruar kimioterapisë për shtatë muaj, u trondit kur mësoi se, ndryshe nga diagnoza e Fatës, ajo nuk kishte fare kancer.

Ajo e zbuloi të vërtetën gjatë qëndrimit në spital ku u shtrua për efektet e rënda anësore që pësoi nga kimioterapia. Dy vjet më vonë, ajo bëri një ankesë kundër Fatës. Çështja u zgjidh jashtë gjykatës, pa u pranuar nga mjeku as shkelja më e vogël.

Dëmi është bërë. Dorsey vuante nga osteoporoza e rëndë dhe neuropatia e dhimbshme.

“Unë jam duke marrë shumë ilaçe dhe, edhe me çdo gjë që marr, më jep lehtësim të mjaftueshëm sa të mos çmendem apo të qaj vazhdimisht,” i tha ajo prokurorit gjatë gjyqit të vitit 2014.

Pas këtij flamuri të kuq fillestar, Fata pati mundësinë të ndalonte aktivitetet e tij mashtruese dhe të rrezikshme. Por, ai nuk e bëri.

Një infermiere me përvojë, e cila kishte marrë një ofertë pune në vitin 2010, kaloi një ditë duke vëzhguar procedurat në një nga klinikat e tij. Ajo vëzhgoi praktika që bien ndesh me protokollet standarde të ndjekura nga onkologët.

Motivi kryesor pas këtyre praktikave ishte kohëzgjatja e trajtimit të pacientit, tha ajo, vetëm për të administruar doza më të larta mjekimi. Kur ajo ngriti shqetësimet e saj me eprorët e saj, ata thanë se nuk kishte asnjë shkelje.

Vetëm tre vjet më vonë, në verën e vitit 2013, Fata filloi të përballej me kontrollet.

Monica Flagg, një paciente që ai kishte diagnostikuar me kancer, e cila sapo kishte filluar raundin e parë të kimioterapisë, theu këmbën e saj ndërsa po dilte nga klinika.

Ajo u shtrua në spital për operacion. Rastësisht, Fata në atë kohë ishte me pushime në Liban.

Përgjegjëse për kujdesin e saj vijues në spitalin pritës ishte Soe Maunglay, një onkologe e re nga MHO. Gjatë një rishikimi rutinë të testeve dhe të dhënave të pacientit, ai mbeti i habitur.

“Ajo jo vetëm që nuk kishte kancer,” tregon raporti i prokurorit” por Soe Maunglay e këshilloi atë që të ‘ikte’ prej [Farid] Fatas.

Kjo e shtyu Maunglay të gërmonte në të dhënat e tjera të pacientëve MHO, ku ai zbuloi raste të shumta të sjelljes joetike.

Në të njëjtën kohë, punonjësi i MHO George Karadsheh filloi hetimin e tij.

Ai foli me Maunglay, i cili e referoi në rastet specifike që kishte parë. Ai i paraqiti gjetjet e tij në zyrën e FBI-së në Detroit dhe paraqiti një ankesë kundër Fata-s në fillim të gushtit 2013.

Fata u arrestua më 6 gusht të atij viti. Deri atëherë, ai kishte trajtuar tashmë mbi 16,000 pacientë dhe ende po trajtonte 1,700 të tjerë.

Dy vjet më vonë, më 10 korrik 2015, ai u dënua për diagnoza të rreme dhe përshkrim të trajtimeve të panevojshme, me qëllim që të pasurohej duke mashtruar kompanitë amerikane të sigurimeve.

Ai u dënua për 16 akuza, duke përfshirë, 13 për mashtrim në kujdesin shëndetësor. Ndërkohë, shtypi amerikan raportoi se gruaja e tij, Samar, shefja financiare e MHO, kishte ikur nga SHBA për në Liban me tre fëmijët e tyre. Thuhet se mashtrimi u ka kushtuar kompanive të sigurimit rreth 35 milionë dollarë.

Për “dëmin e shkaktuar ndaj viktimave të tij”, “krejtësisht në interesin e tij”, prokurori McQuade kërkoi që Fata të merrte dënimin maksimal prej 175 vjet burg, 25 vjet më shumë se dënimi i dhënë për Bernie Madoff.

Në fund Fata u dënua me 45 vjet burg, me kusht që t’u jepte 17.6 milionë dollarë dëmshpërblim për ish-pacientët e tij dhe familjet e tyre. Kjo shumë u rregullua më pas në afro 26.5 milionë dollarë.

Të gjitha ankimimet e shumta gjyqësore të Fatas deri më tani janë refuzuar. Kërkesa më e fundit, e datës 23 shkurt 2021, mbetet pa përgjigje. Fata nuk do të mund të lirohet deri në vitin 2050, atëherë ai do të jetë 85 vjeç. Ai potencialisht mund të përballet me ankesa ligjore shtesë në atë moment./ L’Orient Today – Përshtatur në shqip nga Hashtag.al

Dy banorët e komentuar të “Big Brother Vip” Ledjona dhe Juli patën një moment të sikletshëm me njëri tjetrin, gjatë një bisede në telefon në studion e “Mos i bjer me top”.

Dyshja krijuan shoqëri të mirë brenda shtëpisë me njëri tjetrin, e cila zgjati edhe pasi dolën. Por Ledjona u sfidua nga Ronaldo Sharka për t’i bërë një telefonatë ‘prank’ Julit, ku nuk munguan ofendimet, duke e realizuar kështu rolin e saj shumë mirë.

Juli nuk arriti ta kuptonte lojën që i bënë, por u përpoq ta sqaronte Ledjonën që nuk kishte thënë asgjë të keqe për të.

Ledjona: Alo

Juli: Hë moj

Ledjona: Mos më thuaj hë moj

Juli: Ça do?

Ledjona: Ça bën si je? Je vetëm?

Juli: Jo pse, çfarë problemi ka?

Ledjona: Kaq burrë i fëlliqur je? Kaq i pafytyrë?

Juli: Pse?

Ledjona: Ti e di shumë mirë si e kam marrëdhënien me Eriolën, si shkon dhe i thua një mijë fjalë për mua.. ku e di ti paftësinë time, s’të vjen turp?

Juli: O gjigande.. Kujt i ke rënë, mos i ke rënë Gazit

Ledjona: Jo Jul Dedës i kam rënë, kryemashtruesit dhe gruas së keqe që flet me gocat, ku e di ti që më mbajnë me mik mua te puna

Juli: O Ledjona ku pive? Ça të kam bërë mi?

Ledjona: Do të takoj gruan dhe do t’i them dy fjalë çfarë ke bërë ti kur kemi qenë të party?

Juli: Çfarë kam bërë mi?

Ledjona: Si s’të vjen turp, sa respekt kam pasur për ty. Ta ka bërë mi Egla ty, o kokë daulle.

Juli: Kush të ka thënë?

Ledjona: A kishe dalë më Erjolën, i ke thënë këto fjalë.

Juli: Do më japësh 10 mijë euro borxh?

Ledjona: Po t’i jap, ia marr Eglës t’i jap ty

Kiara Tito dhe Luiz Ejlli janë bërë prindër të një vajze, të cilën e kanë pagëzuar me emrin e veçantë, Luna Mari.

Ata postuan foton e parë në profilet e tyre në “Instagram”, ku shfaqeshin duart e tyre teksa mbanin dorën e vogëlushes së porsalindur më 30 Prill.

Sot vajza e tyre feston 2 mujorin e lindjes dhe nuk kanë munguar postimet e prindërve të Lunës. Kiara ka postuar një foto të vogëlushes ku shkruan:

“O Lunush, o drritë gezuar 2 mujorin”, shkruan ajo.

Ndërkohë në një foto tjetër të postuar nga moderatorja dhe këngëtari vetëm pak minuta më parë, shfaqet Luna Mari me numrin 2 të krijuar nga trëndafilat.

Nga ana tjetër, Luiz Ejlli ka postuar një foto familjare me Kiarën dhe vogëlushen e tyre, teksa e ka shoqëruar me këngën “Dedikim”, dedikuar partneres. Videoklipi romantik është i xhiruar brenda në kala dhe personazhet kryesorë janë dy fëmijë që pëlqejnë njëri-tjetrin. Në fund të këngës ata janë dy të rritur, Luizi dhe Kiara që vazhdojnë të jenë bashkë e të duan njëri-tjetrin.

Për herë të parë, në Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë u mbajt një meshë përshpirtjeje në kujtim të gjithë shqiptarëve ortodoksë të Çamërisë që u vranë gjatë genocidit të forcave zerviste më 1944.

“Shqipëria do të më marrë hakën” ishin fjalët e fundit të avokat Spiro Çallukës, drejtorit të arsimit shqip të Paramithisë 80 vjet më parë, kur më 30 qershor 1944 pas disa ditëve torturash, iu nxorrën sytë dhe u tërhoq zvarrë me makinë në qytet deri sa ndërroi jetë. Më pas, së bashku me shqiptarë të tjerë ortodoksë të Çamërisë u la i varur për tre ditë mes qytetit për të dhënë shembullin se shqiptarët ortodoksë mund të rrinin në shtëpitë e tyre por do të kishin fat mizor nëse deklaroheshin shqiptarë.

Ceremonia u mbajt në mjediset e Kishës së Metamorfozës në Tiranë në prani të dhjetra besimtarëve. Përshpirtja u realizua për Spiro dhe Thoma Çalluka, Gaqo Pasko, Dhimo Kasari, Ilia Nasto, Thimi Gogozoto, Petro Sharra, Ilia Konomi dhe gjithë ortodoksët e tjerë shqiptarë të vrarë nga forcat zerviste gjatë genocidit ndaj shqiptarëve të Çamërisë.

Meshtari i kishës, At Kristo Sharko kreu përshpirtjen në kujtim të emrave të tyre. Të gjithë ata punuan për atdheun e tyre, Shqipërinë, deri në momentin e fundit të jetës. Veçanërisht Spiro Çalluka, drejtuesi i arsimit shqip në Paramithi që vdiq në kushtet e torturave çnjerëzore, në moshën 87 vjeçare dhe u la tre ditë i varur në mes të qytetit, për tu treguar shqiptarëve të tjerë ortodoksë fatin që do të pësonin nëse deklaroheshin shqiptarë.

Përshpirtja është liturgji ortodokse që lutet për të përkujtuar të vdekurit. Ky është rasti i parë që në Kishën Ortodokse Autoqefale të Shqipërisë kryhet një përshpirtje për shqiptarët ortodoksë të Çamërisë.

Prej disa muajsh Forcat e Armatosura shqiptare kanë në zotërim 3 dronë Bayraktar, të blerë në Turqi

Ministria e Mbrojtjes ka nisur për herë të parë misionin me dronët Bayraktar, të blerë në Turqi.

Ministri Niko Peleshi ka ndarë imazhet e para, teksa shprehet se këta dronë rrisin ndjeshëm aftësitë tona të mbikëqyrjes dhe sigurisë , si një hap i madh përpara për mbrojtjen kombëtare.

“Krenarë të ndajmë sot imazhet e para nga dronët #Bayraktar. Këta dronë, teknologjia më e lartë e fluturimeve për misione ushtarake, po rrisin ndjeshëm aftësitë tona të mbikëqyrjes dhe sigurisë. Një hap i madh përpara në mbrojtjen kombëtare”, shprehet Ministri Peleshi.

Prej disa muajsh Forcat e Armatosura shqiptare kanë në zotërim 3 dronë Bayraktar, të blerë në Turqi në bazë të një marrëveshje mes dy vendeve.

Këta dronë janë të njohur për efikasitetin dhe teknologjinë e tyre të avancuar. Ata do të shërbejnë edhe për monitorimin e territorit dhe imazhet e tyre do të jenë në shërbim të institucioneve të shtetit. Ky është një tjetër hap i rëndësishëm në modernizimin e FA të Shqipërisë, në përmbushje të detyrimeve të Aleancës së NATO-s.